Η έλλειψη γονιμότητας είναι κάτι που βασανίζει πολλά ζευγάρια στην αναπαραγωγική ηλικία. Υπολογίζεται ότι το 12-15% των ζευγαριών ανά τον κόσμο αντιμετωπίζει πρόβλημα σύλληψης μετά από ένα έτος προσπάθειας (1), ενώ το ποσοστό φτάνει το 30 % στις ανεπτυγμένες χώρες (2), δηλαδή 1 στα 3 ζευγάρια δυσκολεύεται να αποκτήσει παιδί. Παρότι η ανδρική υπογονιμότητα ευθύνεται για περισσότερες από τις μισές περιπτώσεις, η αδυναμία τεκνοποίησης παραμένει ακόμη και σήμερα ένα κοινωνικό φορτίο κυρίως για τις γυναίκες (1). Παρόλο που υπάρχουν παράγοντες που δε μπορούν να ελεγχθούν, είναι πλέον σαφές ότι ο τρόπος ζωής και διατροφής επηρεάζει τη γονιμότητα και στα 2 φύλα. Ας δούμε με ποιον τρόπο.

Σωματικό βάρος

Αρχικά, οι γυναίκες για να βελτιώσουν τη γονιμότητά τους και να προετοιμαστούν για την εγκυμοσύνη χρειάζεται να διατηρήσουν ένα υγιές βάρος και να επιλέξουν τροφές που δημιουργούν ένα ασφαλές και υποστηρικτικό περιβάλλον για τη ζωή του εμβρύου. Πολλές μελέτες δείχνουν ότι μια ελιποβαρής γυναίκα έχει τον ίδιο κίνδυνο να μην είναι γόνιμη όσο και μια υπέρβαρη ενώ μια παχύσαρκη διατρέχει διπλάσιο κίνδυνο. Ένα μη υγιές βάρος προκαλεί ορμονικές ανισορροπίες και δυσλειτουργία στις ωοθήκες. Μάλιστα φαίνεται ότι το βάρος επηρεάζει περισσότερο τη γυναικεία παρά την ανδρική γονιμότητα (3). Επιπλέον, υψηλό κίνδυνο υπογονιμότητας λόγω βάρους διατρέχουν γυναίκες που συστηματικά ασχολούνται με υψηλής έντασης άσκηση όπως οι χορεύτριες ή αθλήτριες ρυθμικής γυμναστικής, γυναίκες που ακολουθούν εξαντλητικές δίαιτες οι οποίες εξαντλούν τα αποθέματα του σώματος, καθώς και όσες πάσχουν από νευρική ανορεξία.

Βέβαια χρειάζεται και οι άνδρες να διατηρούν ένα υγιές βάρος. Η παχυσαρκία επηρεάζει τα επίπεδα τεστοστερόνης και άλλων ορμονών ενώ η ποσότητα και η κινητικότητα του σπέρματος συχνά είναι μειωμένες σε υπέρβαρους και παχύσαρκους άνδρες αλλά και σε άτομα με πολύ χαμηλό βάρος σύμφωνα με την Αμερικανική Εταιρεία Αναπαραγωγικής Ιατρικής.

“Δίαιτα για γονιμότητα”

Το 2007 δημοσιεύτηκαν δεδομένα ερευνητών από το Harvard που μελέτησαν για 8 χρόνια 18.500 γυναίκες και διαπίστωσαν ότι ένα σύνολο διατροφικών συνηθειών βοήθησε στην πρόληψη αλλά και στη βελτίωση της υπογονιμότητας, κυρίως αυτής που οφείλεται σε προβλήματα ωορρηξίας (κατά 66%) αλλά και σε άλλους λόγους (κατά 27%) (4). Σημειωτέο ότι το 25% των περιπτώσεων δυσκολίας στη σύλληψη σε ένα ζευγάρι οφείλεται σε προβλήματα ωορρηξίας στις γυναίκες (8).

Η διατροφή των γυναικών στις οποίες παρατηρήθηκε βελτίωση δημοσιεύτηκε αργότερα σε βιβλίο (“Fertility Diet”) και συνίσταται συνοπτικά στα παρακάτω:

• Λιγότερα trans λιπαρά (από βιομηχανοποιημένα προϊόντα) και περισσότερα μονοακόρεστα και πολυακόρεστα λιπαρά (από τρόφιμα όπως ελαιόλαδο, αβοκάντο, ξηρούς καρπούς, λιπαρά ψάρια κ.ά.)

• Λιγότερη ζωική πρωτεΐνη (κρέας, γαλακτοκομικά) και περισσότερο φυτική (όσπρια, δημητριακά)

• Περισσότερες φυτικές ίνες και τρόφιμα χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη πλούσια σε υδατάνθρακες (ολικής άλεσης δημητριακά, λαχανικά και φρούτα)

• Περισσότερο σίδηρο από φυτικές πηγές και λιγότερο από ζωικές (κρέας). Φυτικές τροφές που αποτελούν καλή πηγή σιδήρου είναι τα όσπρια, το σπανάκι, τα εμπλουτισμένα δημητριακά και τα ολικής άλεσης δημητριακά. Η προσθήκη μιας πηγής βιταμίνης C παράλληλα με τη λήψη των παραπάνω τροφών αυξάνει κατά πολύ την απορρόφηση του σιδήρου π.χ. εσπεριδοειδή, πιπεριές κ.ά.

• Γαλακτοκομικά πλήρη παρά χαμηλά σε λιπαρά. Τα light γαλακτοκομικά παρότι είναι καλύτερη επιλογή για την υγεία του καρδιαγγειακού συστήματος και τη διατήρηση υγιούς βάρους φαίνεται να σχετίζονται με υπογονιμότητα, σύμφωνα με τις οδηγίες του Harvard. Επομένως, κατά τη φάση προσπάθειας για μια εγκυμοσύνη, είναι καλύτερα έστω μια μερίδα γαλακτοκομικών πλήρη σε λιπαρά.

• Λήψη πολυβιταμινούχων σκευασμάτων – κυρίως φυλλικού οξέος. Το φυλλικό οξύ είναι βιταμίνη που περιέχεται κυρίως σε πράσινα φυλλώδη λαχανικά και εμπλουτισμένα δημητριακά. Για τις γυναίκες που προσπαθούν να συλλάβουν είναι κρίσιμη η λήψη ενός συμπληρώματος φυλλικού οξέως (συνήθως 400μg/ ημέρα), ακολουθώντας τις οδηγίες του γιατρού ή του διαιτολόγου ή/ και η αύξηση της πρόσληψής του από τις τροφές. Η συμβολή του έγκειται στο ότι προλαμβάνει ανωμαλίες του νευρικού σωλήνα, ο οποίος αναπτύσσεται στον εγκέφαλο και τη σπονδυλική στήλη του εμβρύου κατά τις πρώτες εβδομάδες μετά τη σύλληψη, πριν πολλές γυναίκες συνειδητοποιήσουν καν ότι είναι έγκυες.

Το παραπάνω μοντέλο διατροφής βοηθά σε γενικές γραμμές στην κάλυψη των αναγκών σε θρεπτικά συστατικά και στη διατήρηση ενός υγιούς βάρους. Μοιάζει μάλιστα σε μεγάλο βαθμό με τις αρχές της Μεσογειακής διατροφής, η οποία έχει φανεί σε σχετική μελέτη να αυξάνει σημαντικά την πιθανότητα εγκυμοσύνης καθώς και την υγιή έκβαση αυτής σε ζευγάρια που υποβάλλονται σε τεχνητή γονιμοποίηση (5).

Αλκοόλ και κάπνισμα

Ακόμη, η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ συστηματικά καθώς και το κάπνισμα μειώνουν την παραγόμενη ποσότητα σπέρματος στους άνδρες ενώ επιβλαβείς είναι οι επιπτώσεις τους και στο γυναικείο αναπαραγωγικό σύστημα και τη γονιμότητα. Μια μέτρια κατανάλωση αλκοόλ θεωρείται 1 ποτό την ημέρα για τις γυναίκες και έως 2 για τους άνδρες (6,7).

Άσκηση

Για την άσκηση τα άκρα είναι επίσης επιβαρυντικά, όπως και το σωματικό βάρος. Μια μέτριας έντασης  άσκηση αρκετές φορές μέσα στη βδομάδα βοηθάει στη διατήρηση ενός υγιούς βάρους και βελτιώνει τη γονιμότητα και στα 2 φύλα. Αντιθέτως, η υπερβολική ενασχόληση με υψηλής έντασης άσκηση ενδέχεται να μειώσει τα επίπεδα τεστοστερόνης, η οποία μπορεί έμμεσα να μειώσει την παραγωγή σπερματοζωαρίων. Σημαντικό επίσης είναι οι άνδρες να αποφεύγουν τη χρήση στεροειδών ορμονών ως βοήθημα στην άσκηση (τεστοστερόνη κ.ά.) αφού μπορεί να προκαλέσει συρρίκνωση των όρχεων και άρα να μειώσει τη γονιμότητα (6,7).

 

Βιβλιογραφία

1. Inhorn, M.C.; Patrizio, P. Infertility around the globe: New thinking on gender, reproductive technologies and global movements in the 21st century. Hum. Reprod. Update 2015, 21, 411–426.
2. Templeton, A. Infertility and the establishment of pregnancy—Overview. Br. Med. Bull. 2000, 56, 577–587.
3. 3.Chavarro, J.E.; Toth, T.L.; Wright, D.L.; Meeker, J.D.; Hauser, R. Body mass index in relation to semen quality, sperm DNA integrity, and serum reproductive hormone levels among men attending an infertility clinic. Fertil. Steril. 2010, 93, 2222–2231.
4. Chavarro JE¹, Rich-Edwards JW, Rosner BA, Willett WC. Diet and lifestyle in the prevention of  ovulatory disorder infertility. Obstet Gynecol. 2007 Nov; 110(5):1050-8.
5. Vujkovic, M.; de Vries, J.H.; Lindemans, J.; Macklon, N.S.; van der Spek, P.J.; Steegers, E.A.; Steegers-Theunissen, R.P. The preconception Mediterranean dietary pattern in couples undergoing in vitro fertilization/intracytoplasmic sperm injection treatment increases the chance of pregnancy. Fertil. Steril. 2010, 94, 2096–2101.
6. American Dietetic Association. Fertility foods. By Caroline Kaufman, MS, RDN. Published June 28, 2016. http://www.eatright.org/resource/health/pregnancy/fertility-and-reproduction/fertility-foods
7. American Dietetic Association. Fertility foods. How a Man’s Diet Affects Fertility Too. Reviewed by Sharon Denny, MS, RDN. Published November 19, 2014. http://www.eatright.org/resource/health/pregnancy/fertility-and-reproduction/how-a-mans-diet-affects-fertility-too
8. Harvard Health Publications. Follow The Fertility Diet? Adapted from The Fertility Diet (McGraw-Hill) by Jorge E. Chavarro, M.D., Walter C. Willett, M.D., and Patrick J. Skerrett.