Ο όρος «αποτοξίνωση» είναι ιδιαίτερα διαδεδομένος στο χώρο της βιομηχανίας της δίαιτας. Πολλοί άνθρωποι προσπαθούν να «αποτοξινωθούν» ή να χάσουν βάρος εφαρμόζοντας για λίγες ή περισσότερες μέρες είτε πλήρη νηστεία είτε κατανάλωση μόνο φρούτων και λαχανικών. Η υποτιθέμενη λογική πίσω από αυτό είναι ότι πρέπει κάθε τόσο να καθαρίζουμε το σώμα από τα τοξικά απόβλητα που συσσωρεύονται. Δελεαστική φαντάζει αυτή η ιδέα κυρίως μετά από ένα διάστημα όπου έχουμε υπερκαταναλώσει φαγητό π.χ. μετά τις γιορτές. Ας δούμε όμως τι από αυτά μπορεί να έχει νόημα.
Καταρχάς ο όρος «τοξίνη» είναι αυθαίρετος και χρησιμοποιείται από τους υπέρμαχους της αποτοξίνωσης για εντυπωσιασμό. Οποιαδήποτε ουσία σε ποσότητα πέραν αυτής που μπορεί να αντέξει ο οργανισμός μπορεί να έχει συμπτώματα τοξικότητας, ακόμα και ουσίες με κοινώς αποδεκτή ευεργετική δράση π.χ. η βιταμίνη Α. Η «αποτοξίνωση» ως όρος έχει νόημα να χρησιμοποιείται μόνο όταν πρόκειται για καταστάσεις όπως η διακοπή χρήσης ναρκωτικών κ.α.
Στην πραγματικότητα, αν πράγματι το σώμα συσσώρευε τοξίνες τότε θα αρρωσταίναμε. Η ιδέα της αποτοξίνωσης είναι παράλογη και χωρίς επιστημονικό υπόβαθρο. Αντιθέτως, οργανισμός είναι σε θέση να αποβάλλει τις επιβλαβείς ουσίες μέσω του ήπατος και των νεφρών (ούρα, κόπρανα). Όταν κάποιος στερεί στον οργανισμό του την απαραίτητη ενέργεια για να επιβιώσει και να επιτελέσει τις λειτουργίες του, τότε παράγονται χημικές ουσίες που ονομάζονται «κετόνες». Η συσσώρευση αυτών στο αίμα, προκαλεί ναυτία, αφυδάτωση, αδυναμία και ευερεθιστότητα. Επίσης, η μακροπρόθεσμη στέρηση του οργανισμού σε πρωτεΐνες από τη διατροφή προκαλεί την αποδόμηση των σωματικών πρωτεϊνών (κυρίως από τους μυς) και μπορεί να θέσει σε κίνδυνο το ανοσοποιητικό σύστημα.
Ακόμη, η απώλεια βάρους που προκαλείται από τις δίαιτες αποτοξίνωσης συμβαίνει σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα και προέρχεται από την απώλεια υγρών, γλυκογόνου (οι αποθήκες των υδατανθράκων στο σώμα) και μυϊκών πρωτεϊνών και όχι από την απώλεια λίπους, που είναι το επιθυμητό. Έτσι, μετά τη λήξη της «αποτοξίνωσης» όλα τα παραπάνω επιστρέφουν στα φυσιολογικά- προηγούμενα επίπεδα όπως και το βάρος. Επίσης, το αίσθημα κόπωσης που προκαλείται από την παρατεταμένη στέρηση τροφής δημιουργεί αδυναμίας εκτέλεσης οποιασδήποτε οργανωμένης φυσικής δραστηριότητας, μιας σημαντικής παραμέτρου στη διαχείριση του βάρους.
Επιπλέον, συχνά σε αυτού του τύπου τις δίαιτες συστήνεται τα άτομα να απέχουν από συγκεκριμένες ομάδες τροφίμων όπως τα γαλακτοκομικά ή το κρέας. Κάτι τέτοιο στην πραγματικότητα είναι περιττό ή/ και επιζήμιο αφού τα τρόφιμα αυτά μας παρέχουν πληθώρα θρεπτικών συστατικών. Ακόμη, συχνά συστήνεται η βρώση μόνο φρούτων και λαχανικών. Καλό είναι να αναγνωρίζουμε την αξία τους αλλά να μην χωρίζουμε τα τρόφιμα σε «καλά» και «κακά».
Συμπερασματικά, η αποτοξίνωση ως διατροφικό πλάνο είναι περισσότερο ένας εμπορικός μύθος παρά πραγματικότητα. Στις περιπτώσεις που νιώθετε πως έχετε υπερβεί κάποια όρια με το φαγητό, απλά διαχωρίστε τις έννοιες στο μυαλό σας: αυτό που έχετε υπερκαταναλώσει είναι θερμίδες και όχι τοξίνες. Επομένως, για να φροντίσετε τη διατροφή σας και ίσως να ξεφορτωθείτε τις τύψεις σας, περιορίστε τις θερμίδες που προσλαμβάνετε για ένα διάστημα και υιοθετήστε τις αρχές της ισορροπημένης διατροφής. Αυτό συνήθως είναι αρκετό.
Το γρήγορο και εύκολο αδυνάτισμα αποτελεί για πολλούς μεγάλο δέλεαρ και κυρίως γι’ αυτούς που δεν είναι διατεθειμένοι να κάνουν ουσιαστικές και μακροπρόθεσμες αλλαγές στον τρόπο ζωής τους. Σε αυτούς συνήθως απευθύνονται διάφορες «ανορθόδοξες» δίαιτες αδυνατίσματος που συνήθως έχουν ως αποτέλεσμα γρήγορη επαναφορά του βάρους, αίσθημα αποτυχίας, αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία και φυσικά σπατάλη χρημάτων. Ας ρίξουμε μια ματιά σε μερικές από τις κατηγορίες αυτών των διαιτών και πού βασίζεται η κάθε μία:
Δίαιτες χαμηλής περιεκτικότητας σε υδατάνθρακες και υψηλής περιεκτικότητα πρωτεΐνης: Από τις πρώτες και πιο γνωστές είναι η «δίαιτα Attkins». Παρέχουν αρχικά μέχρι 20 γραμμάρια υδατανθράκων και στη συνέχεια μέχρι 50 ενώ, ενδεικτικά, με βάση τα πρότυπα τη μεσογειακής διατροφής, μια δίαιτα 2000 θερμίδων περιλαμβάνει τουλάχιστον 250 γρ. Αποκλείουν πολλά τρόφιμα κυρίως αμυλούχα, φρούτα και λαχανικά. Τα μεγάλα ποσά πρωτεΐνης που παρέχουν αυξάνουν το αίσθημα του κορεσμού και προκαλούν απώλεια υγρών από το σώμα στην οποία οφείλεται και η μεγάλη απώλεια βάρους. Επιπλέον, η έλλειψη υδατανθράκων προκαλεί κέτωση, μια μεταβολική διαδικασία που καταστέλλει την όρεξη. Αυτού του τύπου οι δίαιτες έχουν παροδικό αποτέλεσμα ενώ παράλληλα αυξάνουν τον καρδιαγγειακό κίνδυνο λόγω της αυξημένης περιεκτικότητάς τους σε ζωικό λίπος.
Δίαιτες με πολλές φυτικές ίνες και πολύ λίγες θερμίδες: Πρόκειται για τον αντίποδα της προηγούμενης κατηγορίας. Παρέχουν δηλαδή μικρά ποσά πρωτεΐνης αφού στηρίζονται στη μεγάλη κατανάλωση φυτικών τροφίμων. Οι φυτικές ίνες συγκρατούν πολύ νερό κατά την πέψη δημιουργώντας κορεσμό. Επίσης, τρόφιμα με πολλές φυτικές ίνες (ολικής άλεσης, όσπρια, φρούτα, λαχανικά) έχουν λίγες θερμίδες αναλογικά με τον όγκο τους. Έτσι, θεωρητικά τρώει κανείς μεγάλη ποσότητα φαγητού με λίγες θερμίδες και χορταίνει. Παρόλα αυτά, πρόσληψη φυτικών ινών πέρα του φυσιολογικού (25-38 γρ/ ημέρα για τους ενήλικες) μπορεί να προκαλέσει απόφραξη του εντέρου ή και αφυδάτωση αν δεν καταναλώνεται επιπλέον νερό. Πρέπει λοιπόν να υπάρχουν σε μια δίαιτα απώλειας βάρους αλλά χωρίς υπερβολές.
Δίαιτες πολύ χαμηλών θερμίδων, μόνο με υγρά: παρέχουν έως 800 θερμίδες την ημέρα υπό τη μορφή υγρών υποκατάστατων γευμάτων. Είναι ιδιαίτερα ελλιπείς και επικίνδυνες. Πρέπει να γίνονται μόνο υπό ιατρική επίβλεψη για συγκεκριμένες παθολογικές καταστάσεις και για μικρό χρονικό διάστημα. Επίσης έχει αποδειχθεί ότι οδηγούν σε μικρή απώλεια σωματικού λίπους και σε πολύ μεγάλη απώλεια μυϊκής μάζας. Η μη κανονική σύσταση της τροφής δε δίνει τη δυνατότητα εκπαίδευσης του ατόμου σε ένα σωστό τρόπο διατροφής.