Η κατανόηση και η διαχείριση της διατροφικής συμπεριφοράς των μικρών παιδιών από τους γονείς γίνεται συχνά αντικείμενο καθημερινής διαμάχης σε μια οικογένεια. Οι τακτικές αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες των παιδιών, οι αυξομειώσεις στην όρεξη καθώς μεγαλώνουν, η άρνηση να φάνε συγκεκριμένα τρόφιμα και τα πείσματα για να επηρεάσουν τους γονείς αποτελούν τους συχνότερους προβληματισμούς μεταξύ γονέων. Δοθέντος ότι ο χρόνος των σύγχρονων γονέων είναι συνήθως περιορισμένος λόγω αυξημένων υποχρεώσεων, η εκπαίδευση των παιδιών σχετικά με τη διατροφή καταλαμβάνει όλο και λιγότερο χρόνο στη ζωή τους, γεγονός που αποτυπώνεται στις κακές διατροφικές συνήθειες που παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια στην παιδική ηλικία.

Το πρώτο βήμα για να βοηθηθούν οι γονείς σε αυτό το σημαντικό ζήτημα όσον αφορά την υγεία των παιδιών τους, είναι να συνειδητοποιήσουν την ισχυρή επίδραση που οι ίδιοι ασκούν σε αυτό. Οι γονείς διαμορφώνουν την ανάπτυξη της διατροφικής συμπεριφοράς των παιδιών όχι μόνο μέσω των τροφίμων που τους παρέχουν αλλά και μέσω της δική τους συμπεριφοράς αναφορικά με τη διατροφή¹, της συμπεριφοράς κατά τη διάρκεια των γευμάτων και τις πρακτικές σίτισης των παιδιών². Ειδικά οι πρακτικές σίτισης σχετίζονται άμεσα με την επιλογή και την αρέσκειά των παιδιών σε τρόφιμα³ και τη ρύθμιση της ποσότητας της τροφής και των θερμίδων που τελικά προσλαμβάνουν⁴.

 

Ποιες είναι οι ιδιαιτερότητες της παιδικής ηλικίας;

Οι στρατηγικές για τη διατροφική εκπαίδευση των παιδιών υπόκεινται σε περιορισμούς λόγω των γνωσιακών δεξιοτήτων τους και του επιπέδου ανάπτυξής τους. Πιο συγκεκριμένα, τα μικρά παιδιά δεν είναι σε θέση να κατανοήσουν όρους όπως θερμίδες και θρεπτικά συστατικά ενώ η αντίληψή τους για μελλοντικά αποτελέσματα της τωρινής συμπεριφοράς τους περιορίζεται σε λίγες μόνο μέρες. Επομένως, δε συνειδητοποιούν ότι οι τωρινές διατροφικές τους συνήθειες θα επηρεάσουν την γενικότερη υγεία τους τα επόμενα χρόνια της ζωής τους. Αντίθετα, το ενδιαφέρον των παιδιών για να πειστούν για κάποιες διατροφικές επιλογές από τους γονείς, θα πρέπει να στρέφεται σε θέματα που τα ενδιαφέρουν και προσφέρουν άμεσο και αντιληπτό από τα παιδιά όφελος. Συγκεκριμένα, μπορεί να γίνεται λόγος για την επίδραση της διατροφής στην επίδοση στα αθλήματα, στην ικανότητα μάθησης (ειδικότερα σε μικρά παιδιά) ακόμη και στην ομορφιά π.χ. όμορφο δέρμα, όμορφα μαλλιά, παράγοντας που επηρεάζει τα κορίτσια περισσότερο από τα αγόρια⁵.

 

Ποιες τακτικές συμβάλουν θετικά στη διατροφική εκπαίδευση;

Οι ευθύνες των γονέων όσον αφορά τη διατροφή των παιδιών περιλαμβάνουν αφενός την υγιεινή και την ασφάλεια του φαγητού αλλά και το είδος των τροφίμων, την ποικιλία και την ατμόσφαιρα που υπάρχει γύρω από ένα τραπέζι. Τα παιδιά αποκτούν καλές συνήθειες όταν τρώνε σε ένα περιβάλλον ήρεμο, χωρίς φωνές και συγκρούσεις. Ιδιαίτερα ωφέλιμο είναι να τρώνε τακτικά μαζί με όλη την οικογένεια και όχι μόνα τους καθώς κατά τη διάρκεια των οικογενειακών γευμάτων διαμορφώνονται πρότυπα συμπεριφοράς και ενισχύεται η επικοινωνία μεταξύ των μελών της οικογένειας⁶. Επίσης, τα παιδιά καλό είναι να ενθαρρύνονται να τρώνε καθιστά και όχι όρθια ή με πίεση χρόνου ώστε να αντιλαμβάνονται πότε χόρτασαν και να μαθαίνουν να απολαμβάνουν το φαγητό. Εξωτερικά ερεθίσματα όπως μουσική ή τηλεόραση την ώρα του φαγητού αποσπούν την προσοχή τους και πρέπει να αποφεύγονται.

Ειδικότερα η τηλεόραση σχετίζεται με αυξημένο σωματικό βάρος στα παιδιά καθώς τρώνε μηχανικά, χωρίς έλεγχο και αυξάνεται η επιθυμία τους να καταναλώσουν ανθυγιεινά τρόφιμα των διαφημίσεων, αφού λόγω ηλικίας είναι πιο ευάλωτα στα έμμεσα μηνύματα. Επιπλέον, η γενικότερη ενασχόλησή των παιδιών με το φαγητό βοηθά στο να εκπαιδεύονται σχετικά με τη διατροφή και αυξάνει τις πιθανότητες να μάθουν να δοκιμάζουν καινούρια τρόφιμα. Ανάλογα με την ηλικία τους, μπορούν να βοηθήσουν στα ψώνια στο σούπερ μάρκετ αλλά και στην προετοιμασία του φαγητού π.χ. μαγείρεμα ή στρώσιμο του τραπεζιού.

 

Ποιες τακτικές πρέπει να αποφεύγονται;

Προσπαθώντας να εκπαιδεύσουν τα παιδιά τους στη διατροφή, οι γονείς κάνουν συχνά κάποια λάθη. Το πιο σύνηθες είναι να τους ασκούν πίεση με διάφορους τρόπους όπως, για παράδειγμα, πίεση να «αδειάσουν το πιάτο τους». Η αλήθεια είναι ότι στα παιδιά το αίσθημα του κορεσμού και της πείνας είναι περισσότερο ανεπτυγμένα σε σχέση με τους ενήλικες και η τακτική αυτή τα μαθαίνει να αγνοούν συστηματικά τα σήματα που στέλνει το σώμα τους και να τρώνε παραπάνω από όσο χρειάζονται. Σε μια μελέτη όπου παρακολουθήθηκαν 142 οικογένειες με παιδιά προσχολικής ηλικίας κατά τη διάρκεια του φαγητού, το 85% των γονιών πίεζαν τα παιδιά να φάνε περισσότερο με αποτέλεσμα το 83% των παιδιών να τρώει περισσότερο από ό,τι θα έτρωγε φυσιολογικά και το 38% να τρώει μετρίως ως και σημαντικά μεγαλύτερες ποσότητες φαγητού εξαιτίας της γονικής πίεσης.⁷

Άλλη μορφή πίεσης που ασκούν συχνά οι γονείς είναι για να πείσουν τα παιδιά να καταναλώσουν συγκεκριμένα τρόφιμα (π.χ. λαχανικά) ή και τα τιμωρούν για τη μη συμμόρφωση. Οι τακτικές αυτές έχουν συνήθως αντίθετα αποτελέσματα. Δημιουργούν συναισθήματα απέχθειας για τα εν λόγω τρόφιμα και δε βοηθούν στην αποδοχή τους από τα παιδιά. Αντίθετα, η επαναλαμβανόμενη έκθεση σε αυτά χωρίς λεκτικές υποδείξεις και η κατανάλωση των επιθυμητών τροφίμων από τους γονείς και άλλα άτομα που λειτουργούν ως πρότυπα (δάσκαλος, αδέρφια) βοηθούν στο να αντιμετωπιστεί η νεοφοβία στη διατροφή. Κάποιες φορές, έστω και για να δοκιμάσει ένα παιδί ένα νέο τρόφιμο, πρέπει να έρθει σε επαφή με αυτό 8-10 φορές. Επομένως, η υπομονή είναι ισχυρός σύμμαχος στην αντιμετώπιση αυτού του συχνού προβλήματος.

Μια ακόμη λάθος τακτική στη διατροφική εκπαίδευση είναι ο υπερβολικός περιορισμός ή και η απαγόρευση συγκεκριμένων τροφίμων (π.χ. γλυκών) η οποία τελικά δημιουργεί υπέρμετρη επιθυμία στα παιδιά να τα καταναλώσουν. Σε μια πρόσφατη πολυκεντρική μελέτη φάνηκε ότι ο περιορισμός στη διατροφή παιδιών ηλικίας 5 έως 11 ετών είχε ως αποτέλεσμα τα παιδιά να καταλήγουν να τρώνε χωρίς να πεινάνε, να μη μαθαίνουν να ρυθμίζουν μόνα τους τη διατροφή τους, να κάνουν αρνητική κριτική στον εαυτό τους και να παίρνουν βάρος.³ Αντί για την απαγόρευση, οι γονείς μπορούν να θέτουν κανόνες για το πότε μπορούν να καταναλώνουν τα παιδιά τα «απαγορευμένα» τρόφιμα και πόσο από αυτά. Φυσικά, είναι ανούσιο τα τρόφιμα αυτά να είναι διαθέσιμα στο σπίτι και μάλιστα καθημερινά αφού αυτό δίνει αντικρουόμενα μηνύματα στα παιδιά. Ένα ακόμη λάθος των γονιών είναι το να δίνουν στα παιδιά αγαπημένα τους τρόφιμα ως επιβράβευση π.χ. «αν διαβάσεις, θα φας γλυκό» ή «φάε τις φακές για να φας γλυκό». Η επιβράβευση μπορεί να λειτουργήσει θετικά όταν είναι μικρή, γίνεται με λόγια και όχι με τρόφιμα και αφορά ακόμη και μικρή πρόοδο στη διατροφή τους.

Συνοψίζοντας, ο υπερβολικός έλεγχος στη διατροφή των παιδιών από την πλευρά των γονέων, η επιβράβευσή τους με τρόφιμα και η παροχή πληροφοριών αναφορικά με το πόσο υγιεινά ή όχι είναι τα τρόφιμα, έχουν αρνητικά ή καθόλου αποτελέσματα στη διατροφική συμπεριφορά των παιδιών. Αντιθέτως, οι καλές διατροφικές συνήθειες των ίδιων των γονέων, η τακτική κατανάλωση γευμάτων ως οικογένεια και η επαναλαμβανόμενη έκθεση των παιδιών σε υγιεινά τρόφιμα προσφέρουν ευκαιρίες για τη διαμόρφωση καλών διατροφικών συνηθειών στην παιδική ηλικία.

 

Βιβλιογραφία
1. Cutting TM, Fisher JO, Grimm Thomas K & Birch LL. Like mother, like daughter: familial patterns of overweight are mediated by mothers dietary disinhibition. Am J Clin Nutr. 1999; 69, 608–613.
2. Birch LL & Fisher JO. Mothers’ child-feeding practices influence daughters’ eating and weight. Am J Clin Nutr. 2000;71, 1054–1061.
3. Birch LL, Fisher JO, Grimm-Thomas K, Markey CN, Sawyer R, Johnson SL. Confirmatory factor analysis of the Child Feeding Questionnaire: a measure of parental attitudes, beliefs and practices about child feeding and obesity proneness. Appetite. 2001 Jun;36(3):201-10.
4. Johnson SL & Birch LL. Parents’ and children’s adiposity and eating style. Pediatrics. 1994; 94, 635–661.
5. Westenhoefer J. Establishing good dietary habits – capturing the minds of children. Public Health Nutr. 2001 Feb;4(1A):125-9.
6. Scaglioni S, Salvioni M, Galimberti C. Influence of parental attitudes in the development of children eating behaviour. Br J Nutr. 2008 Feb;99 Suppl 1:S22-5.
7. Orrell-Valente JK, Hill LG, Brechwald WA, Dodge KA, Pettit GS, Bates JE. “Just three more bites”: an observational analysis of parents’ socialization of children’s eating at mealtime. Appetite. 2007 Jan;48(1):37-45.