Η νεφρολιθίαση, αποτελεί μια παθολογική κατάσταση η οποία χαρακτηρίζεται από ανώμαλη συγκέντρωση και ενσωμάτωση κρυσταλλικών ουσιών κατά μήκος του ουροποιητικού συστήματος. Οι πέτρες σχηματίζονται από άλατα τα οποία βρίσκονται φυσιολογικά στον οργανισμό και αποβάλλονται μέσω των ούρων σε διαλυμένη μορφή. Όμως κάποια άλατα ενώνονται δημιουργώντας συσσωματώματα σε μορφή κρυστάλλων. Στις περισσότερες βιομηχανοποιημένες χώρες το 80% των νεφρικών λίθων είναι λίθοι ασβεστίου (οξαλικού και φωσφορικού ασβεστίου) ενώ το υπόλοιπο 20% είναι λίθοι ουρικού οξέος, στρουβίτη, κυστίνης και λίθοι βακτηριακής λοίμωξης (1).

Ποιοι παράγοντες συμβάλλουν;
Η πιθανότητα εμφάνισης νεφρολιθίασης αυξάνει στις ηλικίες 30-50 ετών και σε άτομα με οικογενειακό ιστορικό. Όσον αφορά το φύλο, ενώ κλασικά στις γυναίκες ήταν μικρότερα τα ποσοστά σε σχέση με τους άνδρες, πλέον τείνουν να εξισωθούν λόγω του σύγχρονου τρόπου ζωής (2). Στους προδιαθεσικούς παράγοντες συγκαταλέγεται ακόμη η παρατεταμένη έκθεση σε υψηλές θερμοκρασίες περιβάλλοντος καθώς οδηγεί στην αφυδάτωση και την παραγωγή λίγων και πυκνών ούρων και την αυξημένη συγκέντρωση αλάτων. Ακόμη, ενοχοποιούνται και η υπερβολική πρόσληψη αλατιού και ζωικής πρωτεΐνης η παρουσία διαβήτη τύπου 2, παχυσαρκίας, ουρικής αρθρίτιδας ή λοίμωξης του ουροποιητικού (4). Τέλος, κάποια φάρμακα ή συμπληρώματα όπως βιταμίνης C ή ασβεστίου-βιταμίνης D σε μεγάλες δόσεις μπορούν να συμβάλλουν στη δημιουργία νεφρικών λίθων (3, 7). Σημειωτέο ότι η πιθανότητα επανεμφάνισης λίθου μέσα σε 5 χρόνια μετά την πρώτη φορά φτάνει το 35 με 50% (3).

Κατευθύνσεις για την αντιμετώπιση
Η θεραπεία έχει ως στόχο αφενός την αφαίρεση ενός υπάρχοντος λίθου (χειρουργική επέμβαση ή λιθοτριψία) και αφετέρου την πρόληψη σχηματισμού νέων. Η πρώτη θα πρέπει να συνοδεύεται πάντα από τροποποιήσεις στη διατροφή και λήψη φαρμάκων ανάλογα με τη σύσταση του νεφρικού λίθου και τα βιοχημικά ευρήματα από τα ούρα και το αίμα του ασθενούς. Μπορούν, παρόλα αυτά να διατυπωθούν κάποιες διατροφικές οδηγίες για την πλειοψηφία των περιπτώσεων.

Η πρωτεΐνη που προέρχεται από ζωικά τρόφιμα είναι το θρεπτικό συστατικό με τη μεγαλύτερη επίδραση στη δημιουργία πέτρας στα νεφρά λόγω κυρίως των πουρινών, ουσιών που παράγονται κατά το μεταβολισμό τους και συσσωρεύονται στα ούρα σχηματίζοντας λίθους ουρικού οξέος. Άτομα με νεφρολιθίαση καλό είναι να περιορίζουν τις ποσότητες κρέατος (180- 240γρ/ ημερησίως) και ειδικότερα κατηγοριών όπως: συκώτι και διάφορα εντόσθια, ψαρικά όπως σαρδέλες, σκουμπρί, ρέγγες, χτένια, μύδια, σολομό κονσέρβα, χαβιάρι, αυγοτάραχο και τα διάφορα κυνήγια (λαγό, ελάφι, χήνα, πάπια κτλ.) (7)

Το ασβέστιο αποτελούσε πριν κάποια χρόνια στόχο της διατροφικής θεραπείας για τη νεφρολιθίαση καθώς θεωρούνταν πως η μείωσή του θα συμβάλλει στη μείωση πιθανότητας υπερασβεστιουρίας και δημιουργίας λίθων. Σήμερα η άποψη αυτή έχει εγκαταλειφθεί και συστήνεται επαρκής πρόσληψη ασβεστίου και βιταμίνης D (από τρόφιμα και όχι από συμπληρώματα ) για τη διατήρηση του σκελετού σε καλή κατάσταση (7). Μέτριος περιορισμός ασβεστίου (800 mg/ ημέρα δηλαδή 2-3 μερίδες γαλακτοκομικών) συστήνεται σε άτομα με αυξημένο ασβέστιο ούρων (3).

Η αυξημένη πρόσληψη υγρών αποτελεί πρωταρχικό παράγοντα για την αντιμετώπιση και την πρόληψη επανεμφάνισης λίθων. Συστήνεται κατανάλωση 3-3,5 λίτρων/ ημέρα για την παραγωγή τουλάχιστον 2 λίτρων ούρων. Ιδανικό μέσο αποτελεί το νερό (βρύσης ή εμφιαλωμένο) και οι χυμοί φρούτων και πρέπει να αποφεύγονται τα αναψυκτικά και οι χυμοί γκρέιπ-φρουτ και μήλου (5). Επίσης, η σκληρότητα του νερού (περιεκτικότητα σε μέταλλα) πρέπει να συνεκτιμάται αναλόγως με το είδος του νεφρικού λίθου.

Ο περιορισμός της πρόσληψης νατρίου αποτελεί μια ακόμη διατροφική σύσταση καθώς συμβάλλει στην αποβολή ασβεστίου στα ούρα. Έτσι, καλό είναι να αποφεύγεται η προσθήκη αλατιού στο φαγητό αλλά και τα τρόφιμα που περιέχουν πολύ αλάτι (παστά, κονσερβοποιημένα, έτοιμες σάλτσες, σούπες, συσκευασμένα, αλλαντικά, φαγητό σε πακέτο κτλ). Στον αντίποδα βρίσκεται η πρόσληψη καλίου, η οποία συστήνεται να είναι αυξημένη καταναλώνοντας ικανοποιητικές ποσότητες φρούτων και λαχανικών ημερησίως.

Προσοχή πρέπει ακόμη να δίνεται στην πρόσληψη οξαλικών οξέων από άτομα που πάσχουν καθώς αποτελούν συστατικό των νεφρικών λίθων (4). Τρόφιμα με υψηλό περιεχόμενο σε οξαλικά είναι τα παντζάρια, η σοκολάτα και τα προϊόντα κακάο, ο μαϊντανός, τα φιστίκια, το σπανάκι, τα μούρα, το τσάι και τα συμπληρώματα βιταμίνης C αφού από το μεταβολισμό της παράγονται οξαλικά. Σημειωτέο ότι αυτή δε θα πρέπει να περιορίζεται μέσω των τροφίμων αλλά μόνο μέσα από τη λήψη συμπληρωμάτων. Βέβαια, μόνο το 10-15% των οξαλικών προέρχεται από διατροφικούς παράγοντες διότι παράγονται και ενδογενώς από τον οργανισμό, οπότε η δραστική μείωση τους από τη διατροφή έχει νόημα σε άτομα που κατά κανόνα τα υπερκαταναλώνουν (7).

Τέλος, η αυξημένη πρόσληψη κιτρικών οξέων μπορεί να έχει ευεργετικό ρόλο αφού αναστέλλουν τη δημιουργία κρυστάλλων ασβεστίου Έτσι, συστήνεται συχνή κατανάλωση εσπεριδοειδών που τα περιέχουν (πχ. λεμόνι και πορτοκάλι). Ακόμη, η πρόσληψη χυμού κράνμπερι φαίνεται επίσης να έχει μια προστατευτική δράση στις περιπτώσεις λιθίασης από βακτηριακή λοίμωξη (6).

Συμπερασματικά, η διατροφή αποτελεί σημαντικό σύμμαχο στη θεραπεία της νεφρολιθίασης και στην δευτερογενή πρόληψη εμφάνισης νεφρικών λίθων. Ένα λεπτομερές ιστορικό για το είδος του νεφρικού λίθου και τα βιοχημικά ευρήματα του ατόμου που πάσχει επιτρέπουν τη διατύπωση εξατομικευμένων οδηγιών οι οποίες μπορούν να συμβάλουν στη βελτίωση της ποιότητας ζωής του.

 

Βιβλιογραφία 

1. Moe OW. Kidney stones: pathophysiology and medical management. Lancet. 2006;367:333-44.
2. Curhan GC, Willett WC, Knight EL, Stampfer MJ Dietary factors and the risk of incident kidney stones in younger women: Nurses’ Health Study II.Arch Intern Med. 2004 Apr 26; 164(8):885-91.
3. Lipkin ME, Preminger GM. Demystifying the medical management of nephrolithiasis. Rev Urol. 2011;13(1):34-8.
4. Frassetto L, Kohlstadt I. Treatment and prevention of kidney stones: an update. Am Fam Physician. 2011 Dec 1;84(11):1234-42.
5. Curhan GC, Willett WC, Rimm EB, Spiegelman D, Stampfer MJ. Prospective study of beverage use and the risk of kidney stones. Am J Epidemiol. 1996 Feb 1; 143(3):240-7.
6. Jepson RG, Williams G, Craig JC. Review Cranberries for preventing urinary tract infections. Cochrane Database Syst Rev 2012, 10:CD001321.
7. Oreopoulos Dimitrios G., Schreiber Martin. Νεφρολιθίαση. Βασικές αρχές και σύγχρονες απόψεις. Ελληνική Νεφρολογική Εταιρεία, Απρίλιος 2012.